‘Çin’in uygulayacağı bir teknoloji yaptırımı, Batılı şirketleri kara kara düşünme noktasına getirebilir’

“Baktığımızda bir ticaret savaşı süreci görüyoruz fakat ben art planında bugünkü sürecin, 19. yüzyıl zihin dünyasının 21. yüzyıl versiyonu olduğunu düşünüyorum. Neden? Zira hakikaten bir jeopolitik değişim ve güçler istikrarı değişimi var. Avrupa yahut bildiğimiz manasıyla Batı ve Transatlantik bağlar kendisi içinde değişmeye başladı. Bir yanda global sistemde de büyük bir değişim var. Bunu gerçekleştirirken yalnızca ticari münasebetler değil, topraklar üstündeki değişimler, dünya savaşları periyodundaki üzere devletlerin yeraltı ve üstü zenginlikleri paylaşımı yapmaya yönelen bir değişim görüyoruz. Trump idaresi bunu yapıyor. Günün sonunda şunu görüyoruz: Soğuk Savaş’ta iki kutuplu dünyayı gördük. 1991 sonrasında Batı’nın daha aktif olduğu, Amerikan hegemonyasını her manada gördüğümüz bir sistem gördük. 2007’de Vladimir Putin’in Münih’te yapmış olduğu konuşma hem Rusya hem de Çin’in global sistemde tek kutupluluğu kabul etmediğini gösterdi. 1990’larda da iki tarafın da uzlaştığı bahis, çok kutupluluktu. Bence an prestijiyle buna giriş yapılmış durumda. Fakat buna giriş yapılması, BRICS üzere daha yumuşak ilerleyişlerden fazla, Trump’ın gelişiyle birlikte çok sert telaffuzlar üzerinden ilerliyor. Bu da karşımıza bir Trumpizm tesiri çıkarıyor. Öteki aktörlerin de eli armut toplamıyor günün sonunda. Her devletin kendi çıkarı ve sistemi var. Hal bu türlü olunca da karşımıza çıkan yeni bağlantılar sisteminde, ulusal çıkarlar ön plana çıkıyor. Her devletin gücü ölçüsünde çaba edebileceği alanlar belirli. Bir yandan ABD’nin yüzde 200’lere varan gümrük vergileri var ve bunun karşısında çok uygun konumlanan bir Çin var. Çin, bugün global sistemde ender toprak elementlerinde en kıymetli güç pozisyonunda. Siz bunu karşınıza alırsanız, cep telefonlarından uydulara kadar her sistemi tehlikeye atarsınız. Gümrük vergisi savaşlarının tırmanışının sonu budur. Çin esasen birkaç tane kritik maden noktasında sonluluk getirdi. Amerikan şirketleri ne yapacak artık? 2010’larda misal bir süreç, Çin ve Japonya ortasında yaşandı. Japon şirketler çabucak bir yıllık stoklar yapmaya başladı madenler ve elementler konusunda. Amerika buna hazır mı? Değil. Karşılıklı bağımlılık noktasında hangi aktör başkasına daha çok bağımlı hale gelmiş durumda? Sorgulanması gerekiyor. 21. yüzyıl gerçekleriyle, 19. yüzyıl güç çabası çok da verilebilecek üzere durmuyor.”

“Trump hakikaten akıllı bir insan. Geçmişine de baktığımızda, Amerika’da bu kadar fazla kendisini gösterebilen seçkin iş adamlarından birisi. Hem iş dünyasında, hem televizyon dünyasında hem de siyaset arenasında kendisini gösterdi ve çok fazla destekçisi var. Bu yaşananların Trump’ın kendi kişiliğiyle münhasır olduğunu düşünüyorum. Büyük güçlere ve önderlerine daha farklı bir yaklaşımı var. Bunu Zelenskiy ile çok net bir biçimde gösterdi. Hatta geçtiğimiz günlerde, Netanyahu’nun ziyaretinde de bunu gördük. Netanyahu, Türkiye hakkında şikayette bulunacakken orada Trump’ın daha otoriter ve sert yaklaşımını görmüş olduk. Trump’ın kendi zihin dünyasında kabul ettiği ön şartlar ve durumlar var. Hasebiyle elini yükseltip en yüksekten başlıyor her şeye. Sonra yavaş yavaş vites düşürüyor. Burada da o denli yapmış olabilir. Pekala Çin’i sistemden çıkarabilir mi? Bu düşündürücü. Bence bunun gerçekçi olmadığını kendisi de etrafındakiler de biliyordur. Ancak sonuçta an prestijiyle bir yola girdiler. Global ticareti ve sistemi değiştirmeye yönelik adımlar atıyorlar ve bu herkesi etkiliyor. Bizde de cep telefonu, bilgisayar var. Savunma endüstrisinden kişisel telefonlara kadar her şeyi etkileyen bir sorun haline gelecek bu iktisadi savaş. Ancak bu tarihî olarak birinci değil. Ben bunu biraz Napolyon’un kıta ablukasına benzetiyorum. İngiltere’yi yenemeyince kıta ablukası uyguluyor lakin ne kadar başarılı oluyor? Ancak günün sonunda kıta ablukası ne kadar başarılı oluyor? Fransız malları ne kadar tercih ediliyor? Sorgulamak lazım. ABD bugün global tüketimin yüzde 30’unu tek başına gerçekleştiriyor. Karşısındaki Çin ise en güçlü üretim ülkelerinden birisi. Çin başlı başına büyük bir fabrika. Aslında bu iki aktörün karşılıklı bağımlılığı çok fazla. Lakin Trump’ın mantığı şirket mantığı: ABD’yi merkeze getirip ticaret açığını yok etmek istiyor. En kolayından bugün Meloni ile yapacağı görüşmenin sonucuna ait net bir şey söyleyemiyoruz. Meloni bugün İtalya için mi Avrupa Birliği için mi orada? Artık her aktör daha realist olmaya başladı. Trump bunu sağladı. Global sistemde Biden periyodunda başlayan çatlaklar, Trump devrinde görünür hale geldi. Turnusol kağıdı tesiri yarattı. Devam eden ticaret savaşı ne kadar mantıklı olacak? Bunu da düşünmek gerekiyor. Bir yandan kendisini güçlendirmeye çalışan bir Trump var. Rusya ve Çin konusunda çok sert telaffuzları yok. Çin’den telefon bekliyor lakin hala bu olmadı. Sanırım bu hangi aktörün elinin daha güçsüz olduğuna bağlı olarak şekillenecek. Bu rekabette hangi aktör elindekileri daha çabuk masaya koyacak, bunu da görmek gerekiyor.”

“Ben aslında Amerika ile ayrışan bir Avrupa görüyorum. Çin ile daha fazla ortak noktada buluşabilirler. Lakin bu ticaret savaşları bize bir şey gösterdi: Bu birebir vakitte bir kaynak ve teknoloji savaşı. Teknolji savaşının merkezinde olan güçler, ulusal rekabetlerini koruyabiliyor sistem içinde. DeepSeek piyasaya çıktığında, Amerika’daki durum ortadaydı. Her şey bir anda değişti. Bir yandan da ender toprak elementleri ve mıknatısları öne çıkıyor. Bu mıknatıslar çok öne çıkıyor. Avrupa Birliği mesela yaptırımlar kapsamında Rusya’dan güç alımına kısıtlama getirirken alternatif güce yöneldi. Yenilenebilir güç için bu mıknatıslara bağımlılık çok değerli hale geldi. Bugün global sistemde bu az elementleri sürece kapasitesinin yüzde 90’ı Çin’in elinde. Her devlet, elindeki koz nispetinde global sistemde gücünü gösteriyor. Bugün en kolayından bir otomobilin üretimini ele alalım. Hammaddelerin her birinin tek ülkeden geldiğini nerede görüyoruz? Yok bu türlü bir şey. Üretimde yer alacak gereçleri ve hammaddeleri öbür ülkelerden alıyorlar. Avrupa bu halde. ABD’de de buraya bakmak gerekiyor. Trump, şirketlerin Çin’den ABD’ye dönmesini istiyor. Amerika’ya gelmesi demek, maliyetlerin artması demek. Muhtemelen Çin yerine öbür ülkelere yönelir bu şirketler. Çin’de bugün çok ünlü bir spor markasının ayakkabıları 5-10 dolara üretilip, 150-200 dolara kendisine alıcı buluyor. Şirket ABD’ye gittiği vakit fiyatlandırma değişecek. İşte Avrupa Birliği burada farklı bir yol takip edebilir. Ben bugün Meloni’nin Beyaz Saray ziyaretine değer veriyorum. Zira 2019’da Kuşak-Yol teşebbüsüne dahil oldu İtalya. 2023’te ani bir kararla çıktılar. 2024’te çıkışı tamamladılar. Artık geri dönüş olur mu? İtalya ve Avrupa, gümrük savaşlarında nasıl konumlanacak? Çin, alternatif pazarlara yöneliyor. Bu kıymetli. Türkiye tahminen burada öne çıkabilir. Türkiye üzerinden Avrupa’ya açılabilirler. Gümrük Birliği muahedesi kapsamında geçiş ülkesi olabiliriz. Daima güç geçiş ülkesi olmaktan bahsediyoruz lakin düşünsenize; her bir gerecin, her bir mamülün ve hizmetin sunulup kıtalararası ilerleyişinde Türkiye merkez olabilir. Burada elektrikli araçlar tahminen birinci evvel öne çıkacak.

Hiçbir aktör günümüz dünyasında vazgeçilmez değil. Hiçbir aktörün sistemde yüzde yüz gücü yok. ABD hapşırırsa evet sistemde grip salgını başlayabilir. Başladı da. Trump bunu gördü ve artık biraz vites düşürmeye çalışıyor. Bunu söylemesi bile birinci başta ABD’yi etkiledi. Birçok büyük şirket çok büyük kayıplarla karşılaştı. Askeri alandan çok kritik elementler konusunda çok merkezlilik paradigmasını tekrar okumak gerekiyor. Geçen yüzyılda petrol ve doğalgaz öne çıktı. An prestijiyle teknolojinin gereksinimleri neyse, ona gerçek evrilen bir çok kutupluluk yapısı var. Avrupa Birliği Ursula von der Leyen’in yeni aktörler açıklaması da değerli. ABD’den kopabilirler mi? En kolayından ABD’den LNG alıyorlar. Rusya’dan alamıyorlar. Yani her aktör daha rasyonel düşünmek zorunda. Biz hala Trump ile birlikte sistemde rasyonellikten uzaklaşma görüyoruz. Trump da plansız bir formda sistemi kaosa itecek bir aktör değil. Ben zeki bir aktör olduğunu düşünüyorum. Birinci periyotta tecrübesizdi ancak ikinci periyodunda global sistemde yarıda bıraktığı her şeyi devam ettirdi. Kanada’dan Grönland’a kadar temel isteklerini öne koydu. Güce ve az toprak elementlerine odaklandı. Yalnızca şirketleri geri çağırmıyor. Çin’in bu mevzudaki avantajını biliyor. Elementler ve madenler üzerinden bir savaş açıyor. Her aktör farklı dinamiklerle hareket ediyor. Avrupa Birliği bunun neresinde? Avrupa, darbe alan Transatlantik bağlantılarda kendisine alan edinmeye çalışıyor. Hangi tarafta olacak? Yoksa yeni bir merkez mi olacak? Avrupa bir merkez, Avrasya merkez, Amerika merkez. Yoksa Afro-Avrasya yeni sistemde yeni güç istikrarını mi belirleyecek? Bilhassa Antalya Diplomasi Forumu’nda bu Afro-Avrasya yaklaşımının güçlendiğini gördüm. Yakından takip edilmesi gerketiğini düşünüyorum.”

“Ben, ABD ve Çin ortasında bir savaş çıkmayacağını umuyorum. Ancak Biden periyodunu hatırlarsak, dünyanın her yerinde savaşlar ve çatışmalar patlak verdi. Savaş lordlarını besleyen, savaş endüstrisini besleyen bir durum karşımıza çıktı. Şayet bu bağlamda kendilerine bir alan yaratırlarsa ki dünya tarihi savaşlarla devam etmiştir, barış çok azdır, o vakit Amerika’yı bir savaşa sokmaya çalışabilirler. Fakat bu rasyonel ve mantıklı nokta değil. Ben ortak bir noktada uzlaşılacağını düşünüyorum. Trump bilhassa başa geldiği an prestijiyle hudutlarını çizdi. Tekrar bir jeopolitik dönüşüm ve paylaşım içerisindeyiz. Ancak bu nereye evrilecek bilmiyoruz. Yarın Grönland konusunda çok kararlı bir Trump’ı, Rusya ve Çin takviyeler mi? Tahminen bunu sormak gerekiyor. Sanırım bunun karşılığı biraz daha alakaları şekillendirecek. Avrupa açısından bu çok farklı halde okunacak noktada. Biz ABD-Çin tansiyonu konuşuyoruz lakin Grönland bağlamında Batı ittifakında neler olur? Ben savaş ihtimalini yüzde 15 üzere görüyorum. Memleketler arası bağlar alanında hiçbir şey 0 yahut 100 değil. Olağan hiçbir aktörün hibrit, konvansiyonel yahut ticari savaşlar kapsamında süreci devam ettirmemesi daha tercih edilir olur. Fakat hala daha büyük güçlerin çıkarları global sistemi belirliyor. ABD hala daha hegemon güç olarak sistemde. Amerika hapşırınca global sistemde her aktör grip oluyor. Fakat bu global ticaret savaşı, Çin’in de art planda elini güçlendiren bir alana dönüşüyor. Teknoloji dediğimizde sanırım Çin’in uygulayacağı ufak bir yaptırım, birçok Batılı şirketi kara kara düşünecek noktaya getirebilir. Global savaş artık toprak elementleri, madenler ve güç odağında ilerliyor. Güç yoksa hangi araç çalışacak? Rusya bunu gösterdi. Almanya’nın Volkswagen fabrikası bu bahiste düzgün bir örnek.”